16 sierpnia o świcie 1920 r. ruszyło znad Wieprza polskie przeciwnatarcie grupy manewrowej. Tempo natarcia było niezwykle wysokie, do godz. 17.00 tego dnia oddziały 14. Dywizji Piechoty osiągnęły Pilawę. Wódz Naczelny przebywający w tym czasie przy sztabie tej dywizji w Garwolinie wydał rozkaz realizacji zaplanowanego wcześniej wypadu 15. Dywizji Piechoty. Wypad miał się rozpocząć 17 sierpnia o godz. 7.00 z linii dworzec Miłosna – Królewskie Bagno w kierunku Mińska Mazowieckiego. Na tę akcję do 15. Dywizji Piechoty przydzielono:
- grupę pancerną majora Mieczysława Nowickiego (3 pociągi pancerne i czołgi);
- eskadrę lotniczą (10 płatowców);
- oddział wypadowy majora Wiktora Matczyńskiego.
O godz. 20.00 szef Oddziału I-go 1. Armii powiadomił sztab 15. Dywizji Piechoty, o terminie wykonania wypadu na Mińsk Mazowiecki. O godz. 21.00 na odprawę w dowództwie dywizji zameldowali się: dowódca grupy pociągów pancernych (jednocześnie podporządkowano mu całość broni pancernej) mjr Mieczysław Nowicki, dowódca batalionu czołgów kpt. Aleksander Józefowicz i dowódca 2-giej kompanii czołgów kpt. Władysław Jenkner, dowódca oddziału wypadowego (dowódca batalionu 50. Pułku Piechoty) mjr Wiktor Matczyński. Przybył także dowódca grupy wypadowej 15. Dywizji Piechoty kpt. Marceli Cerklewicz (dowódca 59. Pułku Piechoty). Na dowódcę całości wyznaczono pułkownika Stanisława Wrzalińskiego dowódcę XXIX Brygady Piechoty 15. DP. Podporządkowano mu następujące oddziały: grupę pancerną mjr. M. Nowickiego w składzie trzech pociągów pancernych („Danuta”, „Mściciel”, „Paderewski”) i pięciu plutonów czołgów, 9. eskadrę myśliwską, oddział wypadowy mjr. W. Matczyńskiego (4 bataliony piechoty, pluton czołgów i dwa plutony saperów) oraz grupę kpt. M. Cerklewicza w składzie: I-szy batalion 142-go Pułku Piechoty, II-gi batalion kowieńskiego pułku strzelców, batalion kombinowany 59. i 60. Pułku Piechoty, kompania przyboczna Naczelnego Wodza, I dywizjon 15. Pułku Artylerii Polowej i pluton 2. Pułku Ułanów. Ponadto do dyspozycji płk. S. Wrzalińskiego wydzielono z 15. batalionu saperów, kompanię z materiałami do budowy mostów w gotowości do działania na rzecz czołgów i pociągów pancernych. Jednostki biorące udział w wypadzie otrzymały zadanie ześrodkować się 17 sierpnia do godziny 6.00 w rejonie stacji Miłosna i na odcinku szosy pomiędzy miejscowościami Konik–Janówek. Ich zadaniem miało być w I fazie zajęcie Dębego Wielkiego w II fazie opanowanie Mińska Mazowieckiego. Rozpoczęcie działań zaplanowano na godzinę 8.00. Całość ześrodkowanych oddziałów podzielono na dwie kolumny i grupę pociągów pancernych. 9. eskadra lotnicza miała w tym czasie wykonywać naloty na tyły nieprzyjaciela w rejonie Mińska Mazowieckiego celem demoralizowania jego kolumn i baterii. Pułki 15. Dywizji Piechoty miały pozostać na pierwszej linii obrony i oczekiwać na rozkazy. Tak przedstawiała się sytuacja w 15. Dywizji Piechoty wieczorem 16 i taka była rano 17 sierpnia, jednostka pozostawała w gotowości do współdziałania z natarciem na Mińsk Mazowiecki, które szło od Wieprza ku północy. Siły polskiej 14. Dywizji Piechoty nacierającej nocą do godz. 07.00 17 sierpnia zajęły Kołbiel i przesunęły się aż po Oleksin.
Wskutek opóźnienia transportu z czołgami oraz oddziału mjr. W. Matczyńskiego, który przerzucany był spod Radzymina, wypad z rejonu stacji Miłosna i Królewskiego Bagna ruszył ze znacznym opóźnieniem. 2. kompania czołgów późnym wieczorem 16 sierpnia wyjechała z Warszawy do Rembertowa, gdzie wyładowała samochody i tabor, po czym w godzinach rannych dotarła na stację Miłosna. I pluton ppor. Bohdana Jeżewskiego przewidziany do kolumny kpt. M. Cerklewicza stanął w Królewskim Bagnie, II pluton por. Romana Karwata, przydzielony mjr. Matczyńskiemu, zatrzymał się w Grabinie. III pluton czasowo pozostał na stacji Miłosna w gotowości do wsparcia I plutonu. Inne czołgi z 4 i 5 kompani, przewidziane do udziału w wypadzie z różnych przyczyn (min. brak taboru kolejowego, marsz na gąsienicach), nie dotarły na czas do miejsca zbiórki. Wzmożony ruch w tych miejscach spowodował, że zgrupowane oddziały znalazły się pod ogniem artylerii przeciwnika. Natarcie ruszyło w niezmienionym składzie: siły główne wzdłuż szosy na Mińsk; grupa pociągów pancernych wzdłuż toru kolejowego; oddział mjr. Matczyńskiego przez Długą Kościelną – Mrowiska – Rysie, jako ubezpieczenie prawego skrzydła. Pierwszy opór nieprzyjaciela, który cofał się ku Dębemu Wielkiemu, został szybko złamany ogniem czołgów i pułku artylerii polowej. O godz. 12.00 siły główne zajęły folwark Brzeziny. Pociągi pancerne zostały zatrzymane na pewien czas silnym ogniem artylerii pod stacją Skruda. Ponadto ruch pociągów był ograniczony, nieprzyjaciel niszczył tory kolejowe i to czasami na długich odcinkach. Spóźnione kompanie czołgów, które dotarły w końcu na miejsce akcji pozostały na platformach kolejowych i posuwały się w ślad za natarciem, stanowiąc odwód broni pancernej. W ciężkich walkach grupa wypadowa 15. Dywizji Piechoty zdobywała teren i parła do przodu, wbijając się w obronę 29. i 30. Brygady sowieckiej przed Mińskiem, przerwaną już przez gwałtowny ruch polskich pociągów pancernych, które około godz. 18.00 wpadły na stację Mińsk i przeskoczyły ją z taką szybkością, że nie zdążono zniszczyć mostów przygotowanych do wysadzenia. Polska eskadra lotnicza raziła bombami i ogniem karabinów maszynowych sunące w kierunku Mińska na wschód sowieckie tabory i artylerię, zadając im straty i siejąc panikę. Równocześnie podchodziło już do Mińska od strony Kołbieli czoło polskiej 14. Dywizji Piechoty. Pierścień okrążenia, w którym znalazły się znaczne siły sowieckie, około trzech dywizji, został zamknięty.
Następnie grupa pancerna mjr. Nowickiego została przerzucona w rejon miejscowości Ciechanów. 20 sierpnia otrzymała zadanie przecięcia dróg odwrotu na wschód 4. Armii sowieckiej i III Korpusowi Konnemu Gaj-Chana na linii: Ciechanów-Mława-Działdowo. W tym czasie grupa składała się z czterech pociągów pancernych (są rozbieżności w relacjach co do liczby i nazw tych pociągów), trzech kompanii czołgów i trzech kompanii piechoty przewożonych transportem kolejowym. Przesuwając się po linii kolejowej Ciechanów-Mława staczano szereg potyczek i walk ogniowych. W godzinach popołudniowych 21 sierpnia „Danuta” współdziałając z. 2 kompanią czołgów zdobyła stację kolejową w Mławie i rozbiła sowieckie zgrupowanie piechoty z artylerią, zmuszając je do ucieczki. W nocy z 21/22 sierpnia pociągi grupy pancernej patrolowały wyznaczone odcinki węzła kolejowego Mława. Pod osłoną nocy, o świcie 22 sierpnia, wcześniej niż się spodziewano, korpus konny Gaj-Chana i dwie dywizje piechoty uderzyli na Wyszyny. Pierwsze natarcie załamało się pod ogniem „Danuty”, jednak skoncentrowany silny ogień artylerii przeciwnika stworzył wyrwę w polskich liniach, a „Danuta” została wielokrotnie trafiona, także w wagon dowódcy, zginął w nim major Nowicki. Pociąg „Halerczyk” wskutek silnego ognia wycofał się na południe. Zerwanie toru kolejowego, podzieliło grupę pancerną na dwie części, a nieprzyjaciel zdobywszy Konopki, całą siłę skierował na Wyszyny i Szydłowo, wyrwał się z okrążenia rozbijając dwa bataliony 49. Pułku Piechoty.
Bitwa warszawska miała ogromne znaczenie nie tylko dla losów prowadzonej wojny. Przez znanego dyplomatę brytyjskiego Vincenta wicehrabiego D’ Abernona określona została jako „osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata”.
Bibliografia:
B. Waligóra, Bój na przedmościu Warszawy w sierpniu 1920 r., Warszawa 1934
Vincent D’Abernon, Osiemnasta decydująca bitwa w dziejach świata pod Warszawą 1920 r., Warszawa 1932
A. Przybylski, Wojna polska 1918-1921, Warszawa 1930
M. Wrzosek, Wojsko Polskie i operacje wojenne lat 1918-1921, Białystok 1988
M.W. Żebrowski, Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947, Londyn 1971
Fotografie: domena publiczna
Najnowsze komentarze