Aktualności

EWOLUCJA POLSKIEGO MUNDURU WOJSK PANCERNYCH DO ROKU 1939.

Po wybuchu I wojny światowej, w armiach państw biorących w niej udział, zaczęto wprowadzać do masowego użytku nowe wynalazki techniczne, które z czasem zaczęły dominować na ówczesnym polu bitwy. Spowodowało to potrzebę utworzenia nowego rodzaju sił zbrojnych – wojsk technicznych. Początkowo rozwijały się one w oparciu o oddziały wojsk kolejowych, transportowych, artylerii, saperów, piechoty itp. Z oddziałów automobilowych rozwijały się oddziały samochodów  opancerzonych, a później samochodów pancernych. Zwykłe pociągi przebudowywano na pociągi pancerne. Narodziła się w końcu nowa broń – czołgi. Wraz z ewolucją i pojawieniem się nowych broni modyfikacjom ulegał i mundur powstających formacji. Na dotychczas użytkowanych uniformach zaczęto umieszczać nowe odznaki oraz barwy patek, wypustek, wyłogów, guzików i innych oznaczeń nowych rodzajów wojsk. W każdej armii inaczej to przebiegało i jest tematem na osobne artykuły. Podobnie jest z rozwijającym się uniwersalnym wyposażeniem służbowym, w którego skład wchodziły skórzane kurtki, płaszcze, spodnie, rękawice, czapki potocznie zwane pilotkami, kombinezony, okulary szoferskie, hełmy oraz ciepłe buty. Te zestawy pojawiały się we wszystkich armiach i wynikały z charakteru i warunków w których wypełniano zadania bojowe.

Podobny proces przebiegał w odradzających się siłach polskich, które także miały jednostki o charakterze wojsk technicznych i w czasie I wojny światowej wraz z innymi przechodziły podobną ewolucję sił zbrojnych. Choć pozostawały pod obcym dowodzeniem – austriackim, niemieckim, rosyjskim lub francuskim i nie były wojskiem państwa polskiego, konsekwentnie starały się nosić polskie znaki i używały komendy w języku polskim. W odróżnieniu jednak od armii, w cieniu których powstawały, w dostawach sprzętu były traktowane drugorzędnie. Użytkowany sprzęt był przydzielany sporadycznie lub powszechnie. Pochodził z różnych źródeł, ale najczęściej był zdobyczny. Wiele powstających, polskich jednostek wojsk technicznych, w ramach państw zaborczych, zostało w większości ostatecznie rozwiązanych, a sprzęt został utracony lub przejęty przez wojska innych państw. Dlatego też historia munduru wojsk technicznych od których wywodzą się wojska pancerne w przypadku Legionów Polskich, Korpusów Polskich w Rosji, Polskiej Siły Zbrojnej czy Armii Wielkopolskiej to osobne historie pełne improwizacji, modyfikacji i dostosowywania się do sytuacji oraz potrzeby chwili.

Inaczej ma się jedynie tradycja, która rozwinęła się razem z przybyłą z Francji „Błękitną” Armią Hallera, gdzie sformowano pierwszą i jedyną pełną polską jednostkę tego czasu – 1 Pułk Czołgów. Jego żołnierze nosili standardowe mundury armii francuskiej wz.1918, w kolorze „francuskiego błękitu”, z wyróżniającymi ich oznakami, wyposażeniem oraz najbardziej charakterystycznymi elementami umundurowania – ciemnogranatowym beretem oraz kurtką ze skóry brązowej lub czarnej z wykładanym kołnierzem pokrytym suknem. Po zespoleniu i ujednoliceniu wszystkich polskich sił zbrojnych o różnej proweniencji w jedno Wojsko Polskie, polski mundur pancerny zaczerpnął najwięcej inspiracji z tego właśnie kierunku. Przy tworzeniu innych jednostek motorowych w dwudziestoleciu międzywojennym tematyka umundurowania jest bardzo rozległa, ponieważ do roku 1939 te oddziały nie były jednolite. Były to zarówno oddziały kawalerii, piechoty, artylerii różnych typów oraz oddziały pancerne, przez co nie obowiązywały ich nawet jednakowe regulaminy i etaty w zakresie wyposażenia i umundurowania.

W 1939 roku po reformach mundurowych nieliczne oddziały pancerne i zmotoryzowane Wojska Polskiego posiadały na wyposażeniu dwa zasadnicze rodzaje ubiorów – polowe i garnizonowe. Ta pierwsza kategoria występowała w dwóch odmianach: mundur polowy bojowy i ćwiczebny oraz w odmianach zimowej i letniej. Natomiast mundur garnizonowy dzielił się na trzy odmiany – służbowy, pozasłużbowy i wieczorowy. Załogi czołgów i tankietek wyróżniały się noszeniem hełmów czołgowych. Były to przekonstruowane francuskie hełmy typu „Adrian” różnych wzorów z szerokim metalowym nakarczkiem i skórzanym ochraniaczem z przodu. Pozostali żołnierze wszystkich stopni w pododdziałach zmotoryzowanych byli zobowiązani nosić przy ubiorze polowym polski hełm wz.1931 lub niemiecki wz.1916. Nowością był wprowadzony w latach 1937-1938 skórzany dwuczęściowy kask czołgowy (niezależna pilotka z przypinanym czerepem) wyposażony w laryngofon. Poza polem walki nakryciem głowy żołnierzy broni pancernej i oddziałów zmotoryzowanych był czarny beret wz.1937. Z przodu widniał wyhaftowany orzeł w koronie, zaś pod nim naszywano oznaczenia stopnia na czarnej podkładce sukiennej lub aksamitnej. Kombinezon czołgisty to jedna z odmian tego typu drelichowego okrycia roboczego, używanego w Wojsku Polskim, które przysługiwało załogom wozów bojowych. Posiadał dwie duże kieszenie z klapkami oraz dwie dolne mniejsze kieszenie. Rękawy spinały paski przy dłoniach, podobnie jak ściągacze u nogawek. Były dwie odmiany tego wierzchniego stroju ochronnego: jednoczęściowa opończa i dwuczęściowy zestaw składający się z wiatrówki wz.1936 i spodni do wiatrówki wz.1936. Pod kombinezonem noszono jednorzędową kurtkę mundurową wz.1936 koloru khaki z czterema kieszeniami. Była zapinana na siedem guzików, najniższy z nich stanowił oparcie dla pasa głównego noszonego na kombinezonie. Sukienna kurtka polowa była identycznego kroju dla żołnierzy wszystkich rang i posiadała jedynie oznaczenia stopni (przy pozbawieniu jej innych oznak i ozdób). Dzięki temu oficerowie nie wyróżniali się na polu bitwy. Spodnie piechoty wz.1937 były jednakowe dla szeregowców i podoficerów wszystkich rodzajów wojsk. Nawet oficerowie (i chorążowie jako dowódcy drużyn) nosili w warunkach polowych spodnie piechoty z owijkami (spinaczami), które były równie popularne, jak kamgarnowe spodnie i buty do jazdy konnej. Same spodnie były szyte z sukna o barwie ochronnej khaki (lub tkaniny lnianej, bądź bawełnianej w przypadku umundurowania letniego). Szeregowcy broni pancernej i służb technicznych mieli najczęściej podkuwane i czernione juchtowe buty saperskie wz.1931 oraz wz.1934. Kurtki garnizonowe miały identyczny krój, jak mundury polowe. Sukienne mundury garnizonowe dla szeregowców i podoficerów różniły się gorszą jakością zastosowanego materiału (były z wełnianego sukna). Oficerowie, chorążowie i podchorążowie nosili kurtki z wełny czesankowej. Kołnierze mundurów garnizonowych ozdabiały trójkątne proporczyki czarno-pomarańczowe – były to barwy dla broni pancernej. Dodatkowo na mundurach garnizonowych pojawiły się sznury naramienne z nici oksydowanych na kolor srebrny noszone obok naszywek podoficerskich, sznurów strzeleckich, kordzików, odznak pamiątkowych i honorowych. Spodnie długie oficerskie w mundurach wyjściowych były szyte z tkanin czesankowych. Spodnie do wysokich butów (bryczesy) wchodziły w skład ubioru polowego oraz garnizonowego pozasłużbowego oficerów wszystkich broni i służb. Czarne buty oficerskie miały wyprawę chromową ze sztywnikiem w tyle obuwia. Pancerniacy nosili charakterystyczne czarne skórzane półpłaszcze wz.1936, przeznaczone dla broni pancernej i oddziałów zmotoryzowanych. Kurtka posiadała sukienny kołnierz wykładany i naramienniki z miejscem na szarże. W momencie wybuchu wojny jedynie kadra zawodowa i podchorążowie byli wyposażeni w nowe kurtki. Szeregowcy musieli donaszać stare polskie kurtki wz.1919 z kołnierzem w całości skórzanym. Uzupełnieniem kurtki (tylko dla motocyklistów) były spodnie skórzane wz.1924 w formie bryczesów, wykonane ze skóry miękkiej, wyprawy chromowej, barwionej trwałym barwnikiem na czarno. W zimie używano spodni futrzanych wz.1936. Do wyposażenia zimowego wchodził także kożuszek wz.1936 jako umundurowanie specjale broni pancernej. Oficerski pas główny wz.1936 ze sprzączką dwutrzpieniową był ze skóry blankowej koloru brązowego. Szelkę naramienną tworzyły dwa paski połączone sprzączką. Tymczasem pas dla podoficerów i szeregowców miał sprzączkę jednotrzpieniową. Wyjątek zrobiono dla starszych podoficerów, którzy poza służbą mogli nosić pasy oficerskie bez szelki naramiennej. Oficerowie z broni pancernej i oddziałów zmotoryzowanych posiadali przydziałowe rękawice z mankietem wz.1936, tzw. muszkieterki, wykonane ze skóry baraniej koloru brązowego. Jednak większość z nich, a zwłaszcza ich koledzy ze służb, nosiła też przepisowo przewidziane do umundurowania polowego rękawiczki oficerskie ze skóry brązowej. Dodatkowym wyposażeniem żołnierzy wojsk pancernych i zmotoryzowanych były szoferskie okulary ochronne zwane goglami lub „Zetesami”.

(k.k.)

Bibliografia:

Paweł Janicki, Wielki leksykon uzbrojenia Wrzesień 1939, Umundurowanie polowe wojsk motorowych, tom 111, Warszawa 2017;

Hubert Kuberski, Wojsko Polskie II Wojna Światowa, tom 62, Warszawa 2010;

Nigel Thomas, Men-at-Arms, Armie wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921, tom 497, 2018.

0 Udostępnień

Comments are closed.