Buława – broń biała, ale przede wszystkim symbol godności wojskowej i władzy, nazywana też berłem żelaznym. Jej geneza sięga czasów najstarszych cywilizacji, powstała w wyniku ewolucji prymitywnej maczugi. Forma, materiał i sposób ornamentacji, bywały różne, jednak zawsze składała się z niedługiej laski i z owalnej głowicy. Trzonki buławy wykonywano zazwyczaj z drewna i obijano blachą srebrną lub złotą, zaś głowice zwykle okrągłe misternie ozdabiano, niekiedy wysadzano drogimi kamieniami. W dawnej Polsce buława była symbolem godności i władzy hetmańskiej. Urząd hetmański nazywano „buławą” podobnie jak kanclerski „pieczęcią”. Buława wielka oznaczała urząd wielkiego hetmana koronnego, buława mniejsza hetmana polnego. Buławić, znaczyło hetmanić czyli przywodzić wojsku. W Odrodzonej Rzeczypospolitej, zgodnie z tradycją, symbolem władzy marszałka musiała pozostać buława. Konkurs na jej projekt wojsko zorganizowało w 1920 roku. W konkursie uczestniczyło wielu wybitnych artystów plastyków. Zwyciężył Mieczysław Kotarbiński, profesor Uniwersytetu Wileńskiego. Według jego projektu srebrną, cyzelowaną złotem buławę dla marszałka Józefa Piłsudskiego wykonała warszawska firma Wiktora Gontarczyka.
Uroczystość wręczenia buławy odbyła się 14 listopada 1920 roku w Warszawie na Placu Zamkowym. Mszę celebrował biskup polowy Stanisław Gall, buławę zaś poświęcił kardynał Aleksander Kakowski. Mowę wygłosił najstarszy generał Wojska Polskiego Karol Durski-Trzaska. Wręczenia symbolu władzy wojskowej Piłsudskiemu dokonał Jan Żywek z 5. Pułku Piechoty, najmłodszy kawaler Orderu Virtuti Militari. W niektórych opracowaniach wymieniany jest też Jan Wężyk z 41. Pułku Piechoty, który również jako jeden z najmłodszych kawalerów Orderu Virtuti Militari przewidywany był do roli wręczającego buławę, jednak wręczał Żywek bo okazał się od Wężyka młodszy. Uroczystość wręczenia buławy zakończyła defilada wojskowa na Krakowskim Przedmieściu. Srebrna buława ofiarowana przez wojsko była dla Marszałka jednym z najcenniejszych darów. Po jego śmierci była ozdobą pamiątek po Marszałku. Po wybuchu II wojny światowej została wywieziona z Polski i trafiła ostatecznie do Anglii. Po kilkudziesięciu latach powróciła do kraju i czekała, by zająć honorowe miejsce w Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.
Drugą buławę Polski Odrodzonej otrzymał francuski marszałek Ferdynand Foch w 1923 roku. Marszałek przyjechał do Polski na uroczystości związane z odsłonięciem pomnika księcia Józefa Poniatowskiego. Powitanie dostojnego gościa na granicy Polski w Dziedzicach było niezwykle podniosłe. Wysiadającego z pociągu Marszałka na przystrojonym dworcu powitał na polskiej ziemi w imieniu rządu minister spraw wojskowych gen. Kazimierz Sosnkowski.
W przemówieniu powitalnym zaznaczył, że marszałek Foch przybył do kraju, gdzie sławne jego imię wyryte jest złotymi zgłoskami między imionami twórców naszej niepodległości. Armia polska natomiast traktuje go jako jednego spośród swoich wodzów narodowych, któremu w dużej mierze zawdzięcza swój byt. W dowód głębokiej wdzięczności Polska przeznaczyła dla marszałka Focha (Marszałka Francji i Marszałka Anglii) swoją najwyższą godność wojskową. Po przemówieniu gen. Sosnkowski wręczył Fochowi w imieniu Prezydenta Rzeczypospolitej dekret mianowania Go Marszałkiem Polski i widoczny symbol tej godności buławę marszałkowską.
Buława marszałka Focha, jak podała prasa, była cała srebrna, pięknie cyzelowana złotymi wzorami. Została wykonana niezwykle starannie i kunsztownie w tej samej warszawskiej pracowni artystycznej Gontarczyka, która wcześniej wykonała buławę dla marszałka Piłsudskiego.
Buława dla następcy Pierwszego Marszałka, Edwarda Rydza-Śmigłego wykonana została całkowicie z oksydowanego srebra, bez użycia jakiegokolwiek innego materiału i bez wszelkich ozdób barwnych. Całkowita jej długość wynosi 40 cm. Składa się z gruszkowatej głowicy połączonej szyjką z trzonem. Głowica sześciodzielna jest ozdobiona jedynie skromnym ornamentem roślinnym na paskach przedzielających jej części. Na szyjce mającej kształt kielicha, umieszczono wypukłego państwowego orła a na kończącym ją od dołu pierścieniu monogram ”E.R.-Ś” i datę „11.XI.1936”. Trzon dzieli się na dwie części: drobno kanelowany trzon właściwy i gładki uchwyt obramowany dwoma pierścieniami z wypukłym wężykiem generalskim.
Uroczystości wręczenia buławy marszałkowskiej Generalnemu Inspektorowi Sił Zbrojnych, gen. Edwardowi Rydzowi – Śmigłemu odbyły się na dziedzińcu zamku królewskiego. Na środku dziedzińca na postumencie ustawiono popiersie Marszałka Piłsudskiego. Poczty sztandarowe i delegacje wojskowe ustawiły się półkolem przy Bramie Władysławowskiej frontem do głównego wejścia. Na przedzie zajęły miejsca sztandary ozdobione wstęgami Orderu Virtuti Militari. Aktu wręczenia buławy dokonał Prezydent RP przy dźwiękach hymnu narodowego i salucie artyleryjskim baterii ustawionej na Powiślu.
Źródła:
Ferdynand Foch, Marszałek Francji i Polski, „Gazeta Powszechna” nr 102 z 5 maja 1923 r., s.1
Pośród murów zamku, który był siedzibą majestatu Polski Królewskiej, „Dziennik Poranny” nr 263 z 11 listopada 1936 r., s. 3
Rozkaz dowódcy OK. nr VII dotyczący udziału delegacji wojska w uroczystościach warszawskich obchodu Święta Niepodległości i wręczenia buławy marszałkowskiej z 28 października 1936 r.
Wódz armii – wodzem narodu, “Żołnierz Polski” nr 29 z 21 listopada 1936 r.
Fotografie: NAC, wikipedia.org, moszkowski.pl, zbiory własne MBP.
Najnowsze komentarze