16 stycznia 1943 roku na konferencji w Casablance zapadła decyzja o lądowaniu aliantów na Sycylii, które przeprowadzono 9 lipca. 9 września zaś wylądowano w Salerno na Półwyspie Apenińskim i rozpoczęło się „posuwanie” na północ wzdłuż „włoskiego buta”. Działania bojowe były prowadzone bardzo powoli, gdyż w strategii dowództwa alianckiego front włoski miał absorbować siły niemieckie    z innych kierunków operacyjnych. Tymczasem, najlepsze jednostki alianckie szykowano do uderzenia w Normandii. Nieśpieszne postępy umożliwiły jednak Niemcom przygotowanie solidnych linii obronnych w środkowych Włoszech, między innymi na tak zwanej Linii Gustawa. W miejscu gdzie masyw górski schodził do Morza Tyrreńskiego rozciągała się dolina Liri, przez którą prowadziła jedyna droga na Rzym. Od 12 stycznia do 26 marca 1944 roku stoczono trzy bitwy koncentrując się na wybranych punktach. Dowództwo sprzymierzonych doszło do wniosku o potrzebie zmiany taktyki. Postanowiono uderzyć (po długich przygotowaniach) na szerokim 30 kilometrowym froncie. Element tej operacji został powierzony 2. Korpusowi Polskiemu działającemu w ramach brytyjskiej 8. Armii.

Polacy pod dowództwem generała dywizji Władysława Andersa uczestniczyli w czwartej próbie przełamania Linii Gustawa. Ich głównym zadaniem, wspólnie z 10. i 13. brytyjskim Korpusem Armijnym, było zdobycie wzgórza 593 i pobliskiego folwarku przy Monte Cassino przez 3. Dywizje Strzelców Karpackich, oraz wzgórz 575 i 601 (San Angelo) atakiem 5. Kresowej Dywizji Piechoty. Wzgórz tych broniły oddziały niemieckiej 1. Dywizji Spadochronowej blokując drogę na Rzym biegnącą w dolinie rzeki Liri.

Pierwszy atak w nocy z 11 na 12 maja mimo wielkiego wysiłku żołnierzy nie powiódł się z braku odpowiedniego wsparcia artylerii. W okresie 13 – 16 maja prowadzono działania lokalne i rozpoznawcze przygotowując się do drugiego natarcia. 1. szwadron 1. pułku pancernego wykonał w tym czasie uderzenie przez wąwóz Gardziel na południowe stoki wzgórza Widmo – umożliwiając saperom rozminowanie. Utrzymując następnie wąwóz pod ogniem uniemożliwił nieprzyjacielowi powtórne jego zaminowanie. Drugi atak nastąpił 17 maja. 3. Dywizja Strzelców Karpackich 18 maja zdobyła wzgórze 593 i wyszła na drogę nr 6 (Via Casilina) nawiązując współdziałanie bojowe z brytyjską 78. Dywizją Piechoty. Sukces ten umożliwił piechocie ze szwadronu 4. pułku pancernego, którego czołgi w Gardzieli, na wysokości wzgórza Widmo, mimo dotkliwych strat, doszły do Widma i ułatwiły oczyszczenie bunkrów na stoku wzgórza 593 i osiągnięcie Widma. Batalion ten poniósł jednak szczególnie dotkliwe straty. Natomiast 5. Kresowa Dywizja Piechoty do wieczora tego dnia, zdobyła wzgórze San Angelo, a w nocy wzgórze 575. Działania polskich oddziałów doprowadziły do przełamania Linii Gustawa, a 12. Pułk Ułanów Podolskich zdobył wzgórze klasztorne.

Zwycięstwo to 2. Korpus Polski opłacił stratą 923 poległych, 2931 rannych i 97 zaginionych. Dowódca 8.Armii stwierdził, że 2. Korpus Polski swoim działaniem przyczynił się walnie do wygrania bitwy o Rzym, i że ten czyn przejdzie do historii jako wspaniały sukces polskiego oręża. Była to największa bitwa 2. Korpusu Polskiego, której sława dodawała otuchy wszystkim Polakom, szczególnie w okupowanej Ojczyźnie. Bitwa o Monte Cassino rozsławiała kunszt i bitność polskiego żołnierza.

foto: Polska Zbrojna