Po przełamaniu „Linii Hitlera” i „Linii Gustawa”  prędkość ofensywy sił alianckich przez włoskie terytorium na północ w kierunku Niemiec została uzależniona od szybkich i regularnych dostaw uzbrojenia i sprzętu wojennego. Strategicznym zadaniem wojsk alianckich stała się konieczność przejścia do działań pościgowych w kierunku Ancony i opanowania tego o dużym znaczeniu portu. Linia frontu coraz bardziej oddalała się od portu w Pescarze nad Adriatykiem, poprzez który 8 Armia otrzymywała zaopatrzenie. Wydłużanie się dróg zaopatrywania powodowało opóźnienia dostaw i duże obciążenie kolumn transportowych. Zadanie zdobycia nowego portu otrzymał dowódca 2. Korpusu Polskiego, którego oddziały przechodziły reorganizację i odpoczywały po bitwie o Monte Cassino, stanowiąc rezerwę brytyjskiej 8 Armii.

Było to zadanie trudne do wykonania, ponieważ pas wybrzeża między Apeninami a Adriatykiem nadający się do działań sprzętu bojowego był wąski (25–40 km) i gęsto poprzecinany spływającymi z gór rzekami. Działania swoje 2. Korpus rozpoczął 17 czerwca i początkowo miały one charakter pościgu za grupami opóźniającymi przeciwnika. 2 lipca rozpoczęła się bitwa nad rzeką Musone, zwana „bitwą loretańską”, zakończona 9 lipca odrzuceniem nieprzyjaciela i opanowaniem na lewym brzegu rzeki podstaw wyjściowych do natarcia na Ankonę. Natarcie korpusu z podporządkowanymi jednostkami włoskimi wyruszyło na Ankonę 17 lipca. Manewr polegał na czołowym, wiążącym (pozorowanym) natarciu 3. Dywizji Strzelców Karpackich wzdłuż wybrzeża i drogi nr 16 oraz oskrzydlającym z głębi lądu, głównym uderzeniu wzmocnionej 5. Kresowej Dywizji Piechoty mającym na celu okrążenie przeciwnika, odcięcie mu dróg odwrotu na północ i zniszczenie go. Planowano użycie na lewym skrzydle nacierającego 2. Korpusu, tarana uderzeniowego w postaci 2. Brygady Pancernej wzmocnionej 7. Pułkiem Huzarów brytyjskich w celu stworzenia przewagi, przełamania linii nieprzyjacielskich i zagrożenia oskrzydleniem miasta od północy. 17 lipca około południa zdobyto najsilniejszy ośrodek oporu nieprzyjaciela Monte Della Crescia („Góra Stalowa”). Po jego utracie Niemcy, nie widząc już dalszych możliwości obrony Ankony, rozpoczęli odwrót w kierunku m. Pescaro. Bitwa ta zakończyła się zdobyciem miasta i portu. 18 lipca Pułk Ułanów Karpackich wkroczył jako pierwszy do nie zniszczonej Ancony. Była to już w zasadzie sprawa prestiżowa, ponieważ główne walki o miasto rozegrały się na kierunku działania 2 Brygady Pancernej i 5 Kresowej Dywizji Piechoty. W tej bitwie 2. Brygada Pancerna została użyta całością sił wzmocniona pułkami ułańskimi i piechotą jako zgrupowanie bojowe pancerz – piechota gotowe do przełamania ugrupowania nieprzyjaciela, wyjścia na jego tyły i zniszczenia go.

Była to jedyna operacja Wojska Polskiego na froncie zachodnim, którą dowodzili Polacy, a nie tylko uczestniczyli w operacji alianckiej. Plan natarcia opracował gen. Władysław Anders i jego sztab i to naszym dowódcom podporządkowane były jednostki brytyjskie i Włoski Korpus Wyzwolenia. Wielu historyków m.in. prof. Zbigniew Wawer przyjmuje za pewnik, że gen. Anders przygotowując plan bitwy, wzorował się na sztuce wojennej Napoleona. Nie jest to bezpodstawne, gdyż gen. Anders w latach 1921–1923 ukończył francuską Wyższą Szkołę Wojenną, więc strategia i taktyka napoleońska nie była mu obca.

• 

Żródło: M. Polak, 2. Korpus Polski gen. Władysława Andersa w bitwie o Ankonę, [w:] Bitwy generała Władysława Andersa, Leszno 2007

Fotografie ze zbiorów autora i Narodowego Archiwum Cyfrowego

F.I.