Rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę obchodzono już od 1919 roku. Początkowo problem stanowił wybór konkretnej daty. Ostatecznie dzień 11 listopada, w którym Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę nad wojskiem i w którym to dniu nastąpiło podpisanie zawieszenia broni kończącego I wojnę światową, zyskał dość szybko uznanie wojska i większości społeczeństwa. Uroczystości rocznicowe w latach dwudziestych miały głównie za zadanie upamiętnienie osób poległych w walce o niepodległość Polski. Po zamachu majowym Piłsudski jako ówczesny Prezes Rady Ministrów ogłosił okólnik, że 11 listopada 1926 roku państwo polskie obchodzić będzie 8 rocznicę zrzucenia jarzma niewoli i odzyskania pełnej niepodległości, nadając obchodom wyższą rangę. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych narastający kryzys gospodarczy i pogarszająca się sytuacja polityczna w kraju sprawiła, że ugrupowania polityczne zaczęły poszukiwać i odwoływać się do własnych świąt. Nawet koła piłsudczykowskie zaczęły przywiązywać większą wagę do dnia imienin Marszałka niż do 11 listopada. Dopiero obchody piętnastolecia II Rzeczypospolitej w 1933 roku spowodowały wzrost zainteresowania dniem 11 listopada. W uroczystościach listopadowych 1934 roku po raz ostatni uczestniczył marszałek Józef Piłsudski. W kolejnych latach przywoływanie pamięci Naczelnego Wodza było istotnym elementem obchodów rocznicowych. W 1937 roku na podstawie ustawy sejmowej z 23 kwietnia ustanowiono dzień 11 listopada, rocznicę odzyskania przez naród Polski niepodległego bytu, uroczystym Świętem Niepodległości, dniem wolnym od pracy i nauki w szkołach. Podczas obchodów Święta w tym roku oprócz uroczystej parady zorganizowano zbiórki na dozbrojenie armii. Ostatnie państwowe obchody odzyskania niepodległości przed II wojną światową (20 rocznica) odbyły się w 1938 roku. Miejscem głównych uroczystości był Cieszyn na Zaolziu gdzie zorganizowano wielką rewię wojskową zakończoną defiladą.

Jak świętowali pancerniacy w Poznaniu przedstawię na podstawie rozkazu dowódcy 1. Batalionu Pancernego wydanego 9 listopada 1938 roku. Obchody tej rocznicy w Poznaniu jak i w innych miejscowościach miały charakter wojskowo-religijny. W czasie od godz. 17.00 dziesiątego do godz. 7.00 dwunastego listopada budynki koszarowe i wejścia do koszar zdobiono iluminacjami oraz dekorowano zielenią i flagami państwowymi. W przeddzień święta o godz. 20.30 rozpoczynał się na placu koszar przy ul. Ułańskiej uroczysty capstrzyk, w którym brały udział wszystkie pododdziały batalionu i dziesięciu wyznaczonych żołnierzy z pochodniami. Capstrzyk przeprowadzał oficer służbowy batalionu (dzisiaj oficer dyżurny). Pododdziały na jego komendę ustawiały się w czworobok na północnej części placu koszar. Żołnierze z pochodniami po jednym na skrzydłach każdego boku i dwóch na środku czworoboku. Po uszykowaniu batalionu oficer służbowy odczytywał uroczysty rozkaz dowódcy z okazji święta. Następnie cały batalion śpiewał „Wszystkie nasze dzienne sprawy”, po czym zebrani odmawiali modlitwę (w tym czasie warta batalionowa występowała pod broń i wykonywała komendę „prezentuj broń”). Na zakończenie śpiewano „Boże coś Polskę i na komendę oficera służbowego poszczególne pododdziały maszerowały do miejsc zakwaterowania. Również tego dnia o godz. 19.00 delegacja batalionu pod dowództwem por. Stanisława Skibniewskiego uczestniczyła w uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej Pierwszego Biura Werbunkowego w Poznaniu przy ul. Wielkie Garbary 53.

Dzień 11 listopada był dniem wolnym od zajęć służbowych. O godz. 6.45 przed budynkiem sztabu batalionu oficer służbowy przeprowadził uroczystą pobudkę. Służby dyżurne pododdziałów zostały ustawione w szeregu. Na prawym skrzydle sygnalista-trębacz odegrał pobudkę po czym wszyscy odśpiewali „Kiedy ranne wstają zorze”. W czasie modlitwy warta wystąpiła pod broń wykonała komendę „prezentuj broń”. Po modlitwie służby wróciły do swoich zajęć.

Główne nabożeństwo z okazji święta odbyło się w Kolegiacie Poznańskiej. Celebrował je ks. prałat – prepozyt Paweł Steinmetz. Uczestniczyli w nim m.in. wojewoda Artur Maruszewski, prezydent Tadeusz Ruge i jako przedstawiciel wojska płk Romuald Kohutnicki. W uroczystościach garnizonowych 1. Batalion reprezentowała 2. kompania czołgów z pocztem sztandarowym i wyznaczeni oficerowie batalionu uczestnicząc we mszy św. polowej przed gmachem Dowództwa Okręgu Korpusu (DOK) nr VII i w defiladzie przed Pomnikiem Wdzięczności.

Wymarsz kompanii nastąpił z takim wyliczeniem aby o godz. 9.15 stanęła na południowej stronie placu Sapieżyńskiego.

O 9.30 dowódca kompanii podał stan kompanii kpt. Sypniewskiemu, adiutantowi Komendy Miasta. Dowódca uroczystości ppłk. Tadeusz Bodnar – dowódca 7. Pułku Artylerii Ciężkiej o godz. 9.35 przyjął meldunki dowódców oddziałów po czym złożył raport dowódcy OK nr VII gen. bryg. Edmundowi Knoll-Kownackiemu, który odebrał raport i dokonał przeglądu oddziałów. Pięć minut przed 10.00 poczet sztandarowy kompanii udał się przed gmach DOK i zajął wyznaczone miejsce za pocztem 7 PAC. Bezpośrednio po mszy św. odbyło się wręczenie broni oddziałom garnizonu Poznań ofiarowanej przez społeczeństwo wielkopolskie. Wojsko otrzymało ciężki karabin maszynowy oraz dwa samochody z przyczepkami. Następnie na jezdni przed gmachem DOK gen. Knoll-Kownacki dokonał dekoracji odznaczonych Krzyżami Zasługi z okazji 11-go listopada.

Po mszy św. 2. kompania czołgów przejeżdżając ulicami: Stary Rynek, Szkolna, Podgórna, Al. Marcinkowskiego zajęła wyznaczone miejsce na prawej stronie ul. Św. Marcin za 7. Dywizjonem Artylerii Przeciwlotniczej. Za tą jednostką ruszyła też do defilady i po jej zakończeniu odjechała bezpośrednio do koszar. Podczas defilady Kadra 1. Batalionu Pancernego ustawiała się na prawo od trybuny odbierającego defiladę (oficerowie sztabowi na dolnej części trybuny głównej). Na prawo od trybuny głównej za ogrodzeniem ustawiali się wszyscy starsi i młodsi oficerowie według stopni, a dalej jeszcze w prawo zajmowali miejsca członkowie rodzin wojskowych i zaproszeni goście za okazaniem kart wstępu.

Szeregowi wyznania prawosławnego, ewangelickiego i mojżeszowego wolni od zajęć i służby o godz. 10.00 uczestniczyli w nabożeństwach w kaplicy prawosławnej (ul. Marcelińska, kościele ewangelickim (przy ul. Ogrodowej) i synagodze (przy Wolnicy). Do kościoła ewangelickiego jako przedstawiciel batalionu oddelegowany był kpt. Ryszard Klauziński i dwóch podoficerów. Pracownicy cywilni batalionu (park i kwatermistrzostwo) o godz. 15.30 uczestniczyli w zorganizowanej dla nich akademii w sali reprezentacyjnej Izby Rzemieślniczej przy ul. Franciszka Ratajczaka 21. O godz. 18.00 w auli Uniwersytetu Poznańskiego odbyła się akademia zorganizowana przez Komitet Obywatelski Miasta Poznania, w której z ramienia dowódcy batalionu uczestniczyli: mjr Józef Augustowski i kpt. Kazimierz Rose’ oraz  trzech podoficerów zawodowych.

W wybranych teatrach  i kinach odbywały się bezpłatne przedstawienia dla wojska, w których uczestniczyły zorganizowane grupy 5 do 20 żołnierzy z poszczególnych pododdziałów batalionu pod dowództwem podoficerów. W okresie świąt w godzinach wieczornych referent oświatowy batalionu zorganizował dla żołnierzy gry i zabawy w świetlicy.

Po wybuchu II wojny światowej ustały możliwości oficjalnego celebrowania Święta Niepodległości. Próby upamiętnienia 11 listopada podejmowane były sporadycznie przez polskie podziemie. W Bredzie w 1944 roku celebrowali święto żołnierze 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Po wojnie władze komunistyczne nie przywróciły obchodów święta, zastępując je świętowaniem rocznicy utworzenia PKWN w dniu 22 lipca. Oficjalne świętowanie polskiej niepodległości 11 listopada stało się możliwe dopiero po przyjęciu przez Sejm ustawy 15 lutego 1989 roku o ustanowieniu Narodowego Święta Niepodległości.

F.I.

Źródło: CAW, Rozkaz dowódcy 1. Batalionu Pancernego z 9 listopada 1938 roku

Fotografie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego i ze strony Sejmowej