Niedawno informowaliśmy o pozyskaniu terenu pod rozbudowę Muzeum Broni Pancernej. Dzisiaj chcemy Państwu przybliżyć historię wspomnianego terenu, bo mało kto wie, że w tym miejscu funkcjonowała w latach 20 – tych XX wieku, jedna z pierwszych na ziemiach polskich wytwórni samolotów, pod nazwą Wielkopolska Wytwórnia „Samolot”.
11 sierpnia 1923 roku z inicjatywy prezesa wielkopolskich lotników rezerwy zrzeszonych w Związku Lotników Polskich w Poznaniu, por. pil Czesława Wawrzyniaka, ukonstytuowała się Wielkopolska Wytwórnia „Samolot” Spółka Akcyjna. Uroczystość uruchomienia i poświęcenie wytwórni odbyło się 27 kwietnia 1924 roku. Siedzibę swoją znalazła w wielkim hangarze ok. 3 000 m² na krańcach lotniska w Ławicy wydzierżawionym od Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wytwórnią zarządzał dyrektor naczelny, posiadała biuro konstrukcyjne i pilota oblatywacza. Początkowo fabryka produkowała na zamówienie Departamentu Lotnictwa samoloty szkolne typu Hanriot na licencji francuskiej, używane w polskim lotnictwie wojskowym i polskich aeroklubach. Rodzimą innowacją tego typu samolotu była wersja sanitarna H-28S pomysłu inż. Ryszarda Bartla. W lecie 1926 roku pojawiła się pierwsza konstrukcja miejscowego biura – samolot sportowy Sp-1 zaprojektowany przez inż. Piotra Tułacza. Na bazie tego projektu powstał później w Podlaskiej Wytwórni Samolotów myśliwiec PWS-10. Pod koniec roku rozpoczęto prace konstrukcyjne nad serią samolotów pomysłu inż. Ryszarda Bartla. Wprawdzie pierwszy samolot po odbyciu lotów próbnych nie został zakwalifikowany do produkcji, ale został samolotem doświadczalnym i zdobyte na nim doświadczenia wykorzystano w budowie kolejnych wersji rozwojowych. Prototyp BM-4 pilotowany przez Edmunda Hołodyńskiego odbył pierwszy lot w grudniu 1927 roku, startując z lotniska Ławica. Stwierdzono poprawność pilotażową samolotu i w marcu 1928 roku oddano go do Komisji Dowództwa Lotnictwa w Warszawie. Badania wypadły pomyślnie, lotnictwo wojskowe zamówiło 22 samoloty typu BM-4a, który stał się pierwszym polskim samolotem produkowanym seryjnie. Zamówienie zrealizowano w latach 1928–1929, samoloty trafiły do szkolnictwa wojskowego (Niższa Szkoła Pilotów w Bydgoszczy). Ten samolot eksponowano na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku.
Szef Departamentu Aeronautyki płk. dypl. L. Rayski w “Samolocie”. Od lewej: konstruktor inż. Bartel, dyr. Wawrzyniak, płk. dypl. inż L. Rayski, dyrektor Dr. Nencki, dyr. inż. Rosinkiewicz (podpis oryginalny)
Pan Prezydent Rzeczypospolitej w hangarze wytwórni “Samolot” (podpis oryginalny)
19 lutego 1927 roku fabrykę Sp. Akc. „Samolot” odwiedził prezydent Ignacy Mościcki. Przechodząc przez hale warsztatowe interesował się szczegółami technicznymi produkcji, a także sprawami socjalnymi pracowników.
Kolejne wersje samolotu BM-4a rozwijano aż do BM-4g z tym, że ostatnie BM-4f i BM-4g powstały w Warszawie w 1931 roku, już po nagłym zakończeniu działalności fabryki „Samolot”. W połowie września 1929 roku w fabryce wybuchł pożar. Płomienie ogarnęły montownię pełniącą jednocześnie rolę lakierni i tapicerni, znajdowało się tam 10 gotowych samolotów. Uszkodzeniu uległy urządzenia techniczne, narzędzia i półfabrykaty. Mimo ofiarnej akcji ratunkowej wojska i straży pożarnej, fabryka poniosła olbrzymie straty. Borykając się z wieloma problemami, przede wszystkim finansowymi, fabryka działała do połowy 1930 roku i w związku z panującym kryzysem ogólnoświatowym, zmuszona została do ogłoszenia upadłości.
(f.i) (k.c)
Wykorzystano materiały z opracowania Krzysztofa Hoffa pt: „Skrzydła Niepodległej…”, “ALBUMU DZIESIĘCIOLECIA LOTNICTWA POLSKIEGO”, oraz z poznańskiej prasy codziennej z lat 1923 – 1930.