Niedawno informowaliśmy o pozyskaniu terenu pod rozbudowę Muzeum Broni Pancernej. Dzisiaj chcemy Państwu przybliżyć historię wspomnianego terenu, bo mało kto wie, że w tym miejscu funkcjonowała w latach 20 – tych XX wieku, jedna z pierwszych na ziemiach polskich wytwórni samolotów, pod nazwą Wielkopolska Wytwórnia „Samolot”.

11 sierpnia 1923 roku z inicjatywy prezesa wielkopolskich lotników rezerwy zrzeszonych w Związku Lotników Polskich w Poznaniu, por. pil Czesława Wawrzyniaka, ukonstytuowała się Wielkopolska Wytwórnia „Samolot” Spółka Akcyjna. Uroczystość uruchomienia i poświęcenie wytwórni odbyło się 27 kwietnia 1924 roku. Siedzibę swoją znalazła w wielkim hangarze ok. 3 000 m² na krańcach lotniska w Ławicy wydzierżawionym od Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wytwórnią zarządzał dyrektor naczelny, posiadała biuro konstrukcyjne i pilota oblatywacza. Początkowo fabryka produkowała na zamówienie Departamentu Lotnictwa samoloty szkolne typu Hanriot na licencji francuskiej, używane w polskim lotnictwie wojskowym i polskich aeroklubach. Rodzimą innowacją tego typu samolotu była wersja sanitarna H-28S pomysłu inż. Ryszarda Bartla. W lecie 1926 roku pojawiła się pierwsza konstrukcja miejscowego biura – samolot sportowy Sp-1 zaprojektowany przez inż. Piotra Tułacza. Na bazie tego projektu powstał później w Podlaskiej Wytwórni Samolotów myśliwiec PWS-10. Pod koniec roku rozpoczęto prace konstrukcyjne nad serią samolotów pomysłu inż. Ryszarda Bartla. Wprawdzie pierwszy samolot po odbyciu lotów próbnych nie został zakwalifikowany do produkcji, ale został samolotem doświadczalnym i zdobyte na nim doświadczenia wykorzystano w budowie kolejnych wersji rozwojowych. Prototyp BM-4 pilotowany przez Edmunda Hołodyńskiego odbył pierwszy lot w grudniu 1927 roku, startując z lotniska Ławica. Stwierdzono poprawność pilotażową samolotu i w marcu 1928 roku oddano go do Komisji Dowództwa Lotnictwa w Warszawie. Badania wypadły pomyślnie, lotnictwo wojskowe zamówiło 22 samoloty typu BM-4a, który stał się pierwszym polskim samolotem produkowanym seryjnie. Zamówienie zrealizowano w latach 1928–1929, samoloty trafiły do szkolnictwa wojskowego (Niższa Szkoła Pilotów w Bydgoszczy). Ten samolot eksponowano na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku.

Szef Departamentu Aeronautyki płk. dypl. L. Rayski w “Samolocie”. Od lewej: konstruktor inż. Bartel, dyr. Wawrzyniak, płk. dypl. inż L. Rayski, dyrektor Dr. Nencki, dyr. inż. Rosinkiewicz (podpis oryginalny)
19 lutego 1927 roku fabrykę Sp. Akc. „Samolot” odwiedził prezydent Ignacy Mościcki. Przechodząc przez hale warsztatowe interesował się szczegółami technicznymi produkcji, a także sprawami socjalnymi pracowników.
Kolejne wersje samolotu BM-4a rozwijano aż do BM-4g z tym, że ostatnie BM-4f i BM-4g powstały w Warszawie w 1931 roku, już po nagłym zakończeniu działalności fabryki „Samolot”. W połowie września 1929 roku w fabryce wybuchł pożar. Płomienie ogarnęły montownię pełniącą jednocześnie rolę lakierni i tapicerni, znajdowało się tam 10 gotowych samolotów. Uszkodzeniu uległy urządzenia techniczne, narzędzia i półfabrykaty. Mimo ofiarnej akcji ratunkowej wojska i straży pożarnej, fabryka poniosła olbrzymie straty. Borykając się z wieloma problemami, przede wszystkim finansowymi, fabryka działała do połowy 1930 roku i w związku z panującym kryzysem ogólnoświatowym, zmuszona została do ogłoszenia upadłości.
(f.i) (k.c)