Płk dypl. piech./gen. broni Stanisław Maczek [31.03.1892 – 11.12.1994], urodził się w miejscowości Szczerzec koło Lwowa w rodzinie ziemiańskiej, kultywującej polskie tradycje patriotyczno-niepodległościowe. Dziadek był z pochodzenia Chorwatem. Ojciec Witold Maczek był sędzią. Po ukończeniu gimnazjum w Drohobyczu studiował na Wydziale Filozofii i Filologii Polskiej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Zaangażowany w działalność patriotyczną od 1912 roku działał w Związku Strzeleckim, gdzie przeszedł pierwsze przeszkolenie wojskowe. Po wybuchu I wojny światowej został przymusowo powołany do ck armii austro-węgierskiej i z racji swojego wykształcenia skierowany na roczny kurs szkolenia oficerów rezerwy. Po jego ukończeniu odbył dodatkowe kilkumiesięczne przeszkolenie w Gratzu i serię specjalistycznych kursów w kilku ośrodkach wojskowych: taktyczno-szturmowy w Lovico, broni maszynowej w Bruck i Eles oraz narciarstwa i wspinaczki wysokogórskiej. 14 czerwca 1915 roku przeniesiono Maczka do służby w doborowym 2 Tyrolskim Pułku Strzelców Cesarskich. Walczył na froncie karpackim i włoskim. Wielokrotnie odznaczany przez dowództwo austriackie. 1 stycznia 1916 roku awansowany na pierwszy stopień oficerski w trakcie walk obronnych w dolinie rzeki Isonzo. Dowodząc 8 kompanią został ranny 1 lutego 1918 roku w trakcie krwawych walk zaczepno-obronnych w Dolomitach. Po upadku Austro-Węgier, aby uniknąć niewoli 11 listopada 1918 roku udał się do Polski, gdzie już 14 listopada 1918 roku wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Pierwszą akcję na froncie wojny polsko-ukraińskiej dokonał już 20 listopada 1918 roku w Ustrzykach Dolnych na czele ochotniczej kompanii krośnieńskiej w operacji odsieczy Lwowa. W kwietniu 1919 roku, w 4 Dywizji Piechoty gen. Franciszka Aleksandrowicza, zaproponowano Maczkowi by wykorzystując swe doświadczenia utworzył „Lotną Kompanię Pościgową 4 Dywizji Piechoty” (zwaną później „Lotną Kompanią Szturmową”). Zadaniem tego manewrowego oddziału miało być działanie w sytuacjach kryzysowych na polu walki, działanie osłonowe i rozpoznawcze w trakcie przemarszów dywizji oraz ochrona sztabu podczas postojów. W jednostce tej częściowo wzorującej się na austriackich „Jagd-commando”, dużą siłę ognia ckm-ów i moździerzy połączono z mobilnością jaką dawały silne wozy parokonne. Tak utworzony oddział pod rozkazami por. Maczka wsławił się opanowaniem Drohobycza, Borysława i Stanisławowa stając się pupilkiem dywizji, a jej żołnierzy nazywano „ułanami na wozach”. Sam zaś jej dowódca po zdobyciu silnie bronionego wzgórza górującego nad Czerniowem został dostrzeżony i awansowany na stopień kapitana przez samego marszałka Józefa Piłsudskiego. Gdy wiosną 1920 roku rozpętała się na dobre wojna polsko-bolszewicka dzięki swym umiejętnościom i zdobytym doświadczeniom był już oficerem sztabu 2 Armii. Odcięty przez oddziały Budionnego, walczył z sukcesami na czele swego odtworzonego batalionu szturmowego wchodzącego w skład 1 Dywizji Jazdy gen. bryg. Juliusza Rómmla. Wziął udział w walkach przeciwko bolszewikom, m.in. w połowie sierpnia 1920 roku zdobywając Waręż przełamał front 24 dywizji sowieckiej, przyczyniając się do rozbicia I Armii Konnej Siemiona Budionnego. Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. Wzorowe opinie przełożonych oraz wyższe wykształcenie pozwoliło Maczkowi na podjęcie nauki w Wyższej Szkole Wojennej, której zadaniem było przygotowanie odpowiednich kandydatów dla Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. 2 listopada 1923 roku przystąpił do rocznego kursu, który ukończył z piątą lokatą. Od 1 marca 1935 roku zastępca dowódcy 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie w stopniu pułkownika dyplomowanego. 31 października 1938 roku w czasie rewindykacji Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, ówcześnie największej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego.

• 

• 

W wojnie obronnej 1939 roku wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych osłaniając lewe, południowe skrzydło i tyły Armii Kraków. 2 i 3 września 1939 roku pod Wysoką i Jordanowem zadał ciężkie straty niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu gen. Ewalda von Kleista. W następnych dniach 10 BK opóźniała natarcie niemieckich jednostek szybkich w głąb Małopolski, tocząc walki pod Wiśniczem, Rzeszowem, Łańcutem i Jarosławem. Od 12 września brygada płk. Maczka walczyła z oddziałami Wermachtu w rejonie Lwowa, a po agresji Armii Czerwonej 17 września, wykonując rozkaz naczelnego wodza marsz. Edwarda Rydza- Śmigłego, odeszła na południe i przekroczyła granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej. Nie będąc ani razu pokonanym. W drugiej połowie października 1939 roku Maczek przedostał się do Francji, gdzie zorganizował odtworzenie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W listopadzie tego roku został awansowany przez gen. Władysława Sikorskiego do stopnia generała brygady. W czerwcu 1940 roku na czele części brygady walczył w Szampanii, osłaniając odwrót francuskiej 20 Dywizji Piechoty pod Champaubert i Montgivroux. 13 czerwca 1940 roku odniósł taktyczny sukces pod Montbard. Jednak w wyniku całkowitego załamania się frontu brygada znalazła się w okrążeniu. Po wyczerpaniu paliwa i amunicji 18 czerwca gen. Maczek wydał rozkaz zniszczenia ciężkiego sprzętu i przebijania się w małych grupach na południe Francji. 14 lipca generał z czterema oficerami przedostał się do Marsylii. Stamtąd ewakuował się. Do wielkiej Brytanii dotarł 21 września 1940 roku, gdzie objął dowództwo 2 Brygady Strzelców, przekształconej w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a następnie w lutym 1942 roku w 1 Dywizję Pancerną. 1 sierpnia 1944 roku na czele swej dywizji wylądował w Normandii, w pobliżu Caen działając w ramach II Korpusu 1 Armii Kanadyjskiej. W dniach 8-21 sierpnia dowodził w zwycięskiej bitwie pod Faleise, przyczyniając się do rozbicia niemieckiej 7 Armii . Po tym sukcesie generał Maczek poprowadził swą dywizję w ciągłych walkach z Wehrmachtem przez Francję, Belgię i Holandię do Niemiec, wyzwalając m.in. Ypres, Gandawę, Axel, Bredę i Moerdijk. Zakończył szlak bojowy w bazie Kriegsmarine w Wilhelmshaven, która skapitulowała 5 maja 1945 roku.

• 

• 

Po kapitulacji Niemiec w miasteczku niemieckim Haren nad rzeką Ems, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, generał Maczek i jego żołnierze stworzyli tymczasowe lokum dla około 5000 Polaków, któremu nadali tymczasową nazwę – Maczków. Od września 1945 roku dowodził jednostkami polskimi w Wielkiej Brytanii, aż do ich demobilizacji. Pozostał na emigracji. 26 września 1946 roku pozbawiono go obywatelstwa polskiego, a pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim pracował jako robotnik fabryczny, sprzedawca, barman i portier w klubie sportowym. Decyzję o pozbawieniu go obywatelstwa polskiego uchylono oficjalnie 15 marca 1989 roku. 11 listopada 1990 roku został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego do stopnia generała broni. Zmarł 11 grudnia 1994 roku w Edynburgu w wieku 102 lat. Został pochowany na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie.

Bibliografia:

Janusz Zuziak, Generał Stanisław Maczek, Naczelni wodzowie i wyżsi dowódcy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Warszawa 1995, s.123-137.

Dowódcy II wojny światowej, Stanisław Władysław Maczek, Warszawa 2012.

       (f.i)(k.k)