1 września 1939 roku wojska niemieckie napadły o świcie, bez wypowiedzenia wojny, na Polskę. Zapowiedzią nadchodzącego okrucieństwa było zbombardowanie tego dnia o świcie przez niemieckie lotnictwo Wielunia. Bomby zniszczyły je w 75%, a w niektórych miejscach w 90%. Zginęło kilkaset osób. W gruzach legł m.in. szpital i zabytkowy kościół. Od początku nie było wątpliwości, że to początek wojny totalnej o charakterze terrorystycznym, skierowany głównie przeciwko ludności cywilnej.

Po sześcioletniej okupacji populacja Polski w wyniku strat i emigracji była niższa o 25% w porównaniu z jej przedwojennych stanem. Zmienił się także jej kształt terytorialny i ustrojowy. Poza ogromnymi stratami demograficznymi, gospodarczymi i kulturowymi uwzględnić trzeba także koszty utrzymania ludzi dotkniętych traumami, kalectwem oraz tych, którzy w trudnych latach wojny nabawili się choćby nieuleczalnej gruźlicy. Wojna kosztowała i zbierała swoje żniwo tysiącami istnień ludzkich jeszcze przez następne lata po jej zakończeniu. Zaważyło to na rozwoju Polski odrabiającej powoli stracone szanse. 1 września to rocznica największej katastrofy w dziejach Rzeczypospolitej, którą trzeba pamiętać, by się nigdy nie powtórzyła.